შესავალი

კოვიდ-19 პანდემია მოულოდნელად შემოიჭრა ჩვენ ცხოვრებაში და მნიშვნელოვანი ადგილიც კი დაიკავა. როგორც ყველა კატასტროფას, ასევე პანდემიასაც აქვს თავისი პირდაპირი თუ არაპირდაპირი გავლენები. პანდემიის პირდაპირი შედეგია ინფიცირებულ ან გარდაცვლილ ადამიანთა რიცხვის ზრდა. ხოლო, არაპირდაპირი კატასტროფების შედეგები მოიცავს ფინანსურ ზარალს, მომატებულ ძალადობას და სხვა ფაქტორებს, რომლებიც ნეგატიურად აისახება ჩვენს კეთილდღეობაზე.

პანდემიის ეფექტები

როგორც წარსული გამოცდილება გვიჩვენებს, პანდემიასთან ასოცირებული ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები და მათი ხანგრძლივობა მჭიდრო კავშირშია არაპირდაპირ სტრესორებთან.

ამ ბლოგში შევაჯამებ კვლევით მიმოვიხილვას , რომლშიც აღწერილის კატასტროფის დროს და მის შემდეგ პერიოდში რა გავლენა აქვთ მეორეხარისხოვან სტრესორებს ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე.

ისეთი მასიური მოვლენა, როგორიც პანდემიაა, გავლენას ახდენს ადამიანის ემოციურ, კოგნიტურ, სოციალურ და ფიზიკურ ფუნქციონირებაზე; წინა კატასტროფებთან დაკავშირებული კვლევების მიმოხილვა დაგვეხმარება, სტრესორების ადრეულად გამოვლენასა და პრევენციაში, რომ შევამციროთ ამ ეფექტების ხანგრძლივობა და სიმძიმე.

პანდემიასთან/კატასტროფასთან ასოცირებული მეორადი სტრესორებია:

> > სკოლასთან და განათლებასთან ასოცირებული სტრესი. საგანმანათლებო სტრუქტურების ‘ნორმის’ დარღვევა თავის მხრივ, ასოცირებულია ნეგატიურ ფსიქოლოგიურ ეფექტებთან. ზოგს ეუფლება იმის განცდა, რომ კარგავს განათლების შესაძლებლობებს, რაც შემდეგ ამცირებს სამომავლო კარიერულ ზრდას. ასევე, ზოგი აღნიშნავს სასწავლო პროცესის ფიზიკური კომპონენტის შეფერხებასთან ასოცირებულ სტრესს, რაც ხელს უშლის სოციალიზაციის პროცესს.

> > მედია გაშუქება და სტრესი. სტრესული/მძიმე ინფორმაციის /მასალის ნახვა სტრესული/მძიმე ინფორმაციის /მასალის ნახვა ნეგატიურად აისახება ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე. მითუმეტეს, თუ ეს პანდემიის/კატასტროფის შემდეგაც გრძელდება, რაც თავის მხრივ, ამ ტრავმის თავიდან-განცდას უწყობს ხელს და ზრდის დეპრესიის რისკს.

> ოჯახის სტრესორები. ოჯახებში სტრესორები მოიცავს ურთიერთობების გაფუჭებას, ოჯახის წევრების მხრიდან ემოციური მხარდაჭერის შემცირებას, მშობელთა შორის კონფლიქტს, პარტნიორისგან ძალადობას და საყვარელ ადამიანებთან გატარებული დროის შემცირებას, აქ იგულისხმება ხარისხიანი/ დასამახსოვრებელი დროს გატარება(quality time).

> > სოციალური სტრესები . სოციალური წრის დაშლა/შეფერხება, მეგობრებთან, კოლეგებთან და ფართო საზოგადოებასთან ურთიერთობის ნაკლებობა, ასევე, იწვევს გარკვეულ დისტრესს.

> სტრესი, რომელიც წარმოიშობა დასვენების და დასვენების დაკარგვისგან. დასვენებისა და დასვენებითი აქტივობების შეფერხება, რომელიც შეიძლება იყოს დაკავშირებული ძილის, ოჯახთან/ახლობლებთან გატარებული დროის ან თავისუფალი დროის ნაკლებობასთან. ამან შეიძლება ხელი შეუწყოს დისტრესისა და შემდგომ ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემებს.

> > სტრესი, რომელიც ეხმიანება სამყაროს ან საკუთარ თავს. კატასტროფის დროს/შემდეგ ადამიანები შეიძლება განიცდიდნენ ისეთ ემოციებს/აღქმებს როგორიცაა კონტროლის შეგრძნების და დამოუკიდებლობის შეგრძნების დაკარგვა. ასევე, ისეთ ფიქრების მოჭარბებას როგორიცაა ‘ვერ ვაკონტროლებ გარემოს და ვერ ვწინასწარმეტყველებ მომავალს’. ამ ემოციებისა და ფიქრების ფონზე, ზოგი კარგავს მომავლისკენ მისწრაფებების განცდას.

> > ეკონომიკური სტრესორები. ეკონომიკური სტრესორები მოიცავს პანდემიასთან ასოცირებული შემოსავლის, დასაქმების და დანაზოგის დაკარგვას, რაც აპროვოცირებს და ახანგრძლივებს შფოთვას და დისტრესს. ამ სტრესორმა შეიძლება ნეგატიურად იმოქმედოს როგორც მოკლე, ასევე, გრძელვადიან პერსპექტივაშიც.

რამდენიმე რჩევა ➡️

✔️ ✔️ ცხოვრება გრძელდება. ციფრული სამყარო გვაძლევს იმის საშუალებას, რომ ვირტუალურად მივიღოთ განათლება/ვეკონტაქტოთ სხვებს. ეცადეთ გამოიყენოთ ყველა უფასო კურსი/ ხელმისაწვდომი საშუალება. ასევე, არ დაივიწყოთ, რომ ყოველდღე აკეთოთ როგორც აუცილებელი, ასევე, სასიამოვნო აქტივობები ( ჰობი მაგალითად ხატვა, მუსიკის მოსმენა, ბავშვების შემთხვევაში, სხვადასხვა წრეებზე სიარული/სხვა აქტივობით დაკავება).

✔️ ✔️ შეინარჩუნეთ რუტინა. ეცადეთ გაიღვიძოთ იგივე დროს როგორც ადრე, შეინარჩუნეთ ისეთი აქტივობები როგორიცაა ‘ლანჩი’ ან სკოლის შესვენება, ჩაიცვით შესაბამისი ტანსაცმელი, გამოიცვალეთ ღამის პერანგი, ივარჯიშეთ და დაიძინეთ ადრე. რომ არ დაირღვეს თქვენი ბიოლოგიური ციკლი და ორგანიზმის აღდგენითუნარინობა.

✔️ ✔️ შევზღუდოთ მედიის დრო. პრიორიტეტი მიანიჭეთ ისეთ საინფორმაციო წყაროებს რომელიც ფაქტებზეა დაფუძნებული და ნაკლებ ემოციურ კონტენტზე.

✔️ ✔️ კომუნიკაცია. ახლობლებთან /ოჯახის წევრებთან კომუნიკაცია აუცილებელია. ვეცადოთ ერთად დავგეგმოთ აქტივობები, თუ სტრესის გამოვლენა ხდება აგრესიის გზით, გამოვიყენოთ სტრესიის მართვის ტექნიკები და გამოხატული აგრესიის შემთხვევაში, მივმართოთ პროფესიულ დამხარებას.

✔️ ✔️ ფიზიკური იზოლაცია არ ნიშნავს სოციალურ იზოლაციას. ვეკონტაქტოთ ჩვენ მეგობრებს, არ მივცეთ იმის საშუალება საკუთარ თავს და სხვებსაც, რომ თავი იგრნონ მარტოდ. მათ ასევე როგორც ჩვენ გვჭირდება ლაპარაკი/კომუნიკაცია. შეგიძლიათ მოაწყოთ ვირტუალური კინო ჩვენება, წიგნის კითხვის საათები, ვახშამი. გამოცდილების/ემოციების გაზიარება ხელს უწყობს რეაქციების და ტრავმული გამოცდილებების ნორმალიზებას და აქვს ურთიერთდახმარების ფუნქცია.

✔️დავუთმოთ დრო -მე-ს. დღეში გამოვყოთ რაღაც დრო, როდესაც თქვენ თავთან დარჩებით და გექნებათ ‘ჩემი-დრო’. ეს დრო შეიძლება გამოიყენოთ მედიტაციისთვის, ჰაერზე გასვლასა ან სულაც ფანჯრიდან ყურებაში. აუცილებელია სამუშაო დროის – და ზოგადი დროის დაბალანსება. ამაში შეიძლება დაგეხმაროთ პატარა შესვენებების აღება ან რუტინაში სასიამოვნო აქტივობების ჩასმა.

✔️იცხოვრე აწმყოში. ეს რჩევა თავის მხრივ, ცხოვრებისეული ამოცანაა და ამის მიღწევა შედარებით რთულია. ჩემივე გამოცდილებით, ეს წინადადება ხშირად მეხმარება ცხოვრებისეული მოვლენების მიმღებლობაში. ”თქვენ ვერ შეცვლით წარსულს.თქვენ ვერ შეცვლით მომავალს, ის რისი შეცვლაც შესაძლებელია, ეს აწმყოა”- larry wall. ჩვენ ვერ გავაკონტროლებთ კორონა ვირუსთან ასოცირებულ გაურკვევლობას, ამიტომ ვეცადოთ ამ მომენტში, აქ და ამჟამად ვიცხოვროთ. ამ მომენტში/აწმყოში ცხოვრების და თავთან კავშირის დამყარების მისაღწევად ყველას განსხვავებული ტექნიკა აქვს, – ეს შეიძლება მოხდეს სუნთქვითი ვარჯიშებით, ემოციის აღიარებით/მიღებით, „შეამჩნიე რას გრძნობ“ სენსორული აღქმით, ( მაგალითად სასურველი სურნელით მედიტაციით).

✔️ ✔️ კოვიდის დროს, თუ კოვიდის გარეშე, შეიძლება შევხვდეთ ცხოვრებისეულ სტრესორებს, რომელთა შეცვლა არ ძალგვიძს, მაგრამ ჩვენ შეგვიძლია შევცვალოთ ჩვენი აღქმა. მივმართოთ ჯანსაღი გამკლავების გზებს, როგორიცაა მოქნილი გამკლავების სტრატეგიები, საჭიროების შემთხვევაში, სხვებისგან დახმარების მოძიებაც აუცილებელია.

ბოლოსიტყვაობა

ადამიანი ადაპტური არსებაა და შესწევს უნარი, რომ ასეთი მოვლენებიც სასიკეთოდ გამოიყენოს და თავის სიძლიერედ აქციოს. კატასტროფის შემდგომ ადამიანების აღდგენის და ადაპტირების შესაძლებლობები მათი ფიზიკური, ფსიქოლოგიური და სოციალური მახასიათებლებით განისაზღვრება, ასევე, იმ დამხმარე რესურსებით, რომლებიც მათი ოჯახებისა თემის სახით არსებობს. ამიტომ, თუ გვაქვს ძალა, უმჯობესია, მხარში დავუდგეთ სხვებს. ასევე, თუ დახმარება გვჭირდება, მივმართოთ ფსიქოლოგიურ დახმარების ცხელ ხაზს, ან სხვადასხვა ხელმისაწვდომ სერვისებსა და რესურსებს.

წყარო: Lock S, Rubin GJ, Murray V, Rogers MB, Amlôt R, Williams R. Secondary Stressors and Extreme Events and Disasters: A Systematic Review of Primary Research from 2010­2011. doi:10.1371/currents.dis.a9b76fed1b2dd5c5bfcfc13c87a2f24f

🎓ავტორი: რუსუდან ზაალიშვილი, King’s College London-ის მაგისტრია ფსიქიკური ჯანმრთელობის (კლინიკური ფსიქოლოგიის) მიმართულებით. მან მაგისტრატურის დროს მიიღო ცოდნა და გამოცდილება სხვადასხვა კატასტროთან რეაგირების კუთხი( ეს მოიცავდა: ფსიქიკური ჯანმრთელობას, ქცევას და კომუნიკაციას). მას ააქვს სიღრმისეული გაგება დარგში არსებული აქტუალური პრობლემების, თეორიებსა და მტკიცებულებებს, თუ როგორ შეიძლება ფსიქოლოგია და ფსიქიატრია გამოყენებული იქნას კატასტროფის მზადყოფნისა და რეაგირებისთვის.

მას ასევე აქვს კვლევის შესრულების მდიდარი გამოცდილება მაღალი ევროპული სტანდარტის მიხედვით. მისი კვლევითი ინტერესებია: ფსიქიკური ჯანმრთელობა; კვლევითი ინსტრუმენტების ვალიდაცია; კოგნიტური მიკერძოებები, ადიქცია, ტრამვა, პოლიტიკის დაგეგმვა.